Theo “Viện Nghiên cứu Đông Nam Á-ISEAS” - English
Thứ sáu, 06 Tháng 3 2015 16:32 dinh tuan anh
Thoáng nhìn những gì Trung Quốc đã thực hiện đến nay, có thể thấy rằng cách làm này đang mở rộng khả năng tiếp cận về kinh tế và chiến lược của Trung Quốc dọc và xung quanh khu vực Á-Âu. Tác động của nó có thể kéo dài và ảnh hưởng đến những nỗ lực hiện tại khác trong việc thiết lập một trật tự quốc tế mới.
Tháng 12/2014, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường tham dự hội nghị các thủ tướng của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải ở Kazakhstan. Ông Lý tiếp tục công du và gặp gỡ 16 người đứng đầu chính phủ khác tại Hội nghị các nhà lãnh đạo Trung và Đông Âu với Trung Quốc lần thứ ba ở Serbia, nơi ông đề cập đến một hạn mức tín dụng 10 tỷ USD để phát triển cơ sở hạ tầng, một quỹ đầu tư trị giá 3 tỷ USD, và một thỏa thuận xây dựng tuyến đường sắt mới từ Budapest qua Belgrade và Skopje đến cảng Piraeus của Hy Lạp bên bờ Địa Trung Hải. Lý Khắc Cường sau đó đến Thái Lan, nơi ông đã ký một thỏa thuận trị giá 10,6 tỷ USD để xây dựng phần tuyến đường sắt nằm trên đất Thái Lan sẽ kết nối Bangkok với Trung Quốc, và tại hội nghị Hợp tác Kinh tế Tiểu vùng sông Mekong, ông cam kết chi 3 tỷ USD cho kết nối cơ sở hạ tầng, xuất khẩu máy móc Trung Quốc, và cho nỗ lực xóa đói giảm nghèo.
Sự kết nối giữa hai điểm đến xa xôi này là hai sáng kiến Con đường tơ lụa của Trung Quốc. Chủ tịch Tập Cận Bình đã thông báo về sáng kiến Vành đai kinh tế Con đường tơ lụa trong chuyến công du Trung Á vào tháng 9/2013. Sáng kiến này đưa ra triển vọng kết nối trên bộ hiệu quả giữa Trung Quốc và châu Âu, liên kết với mọi tiểu vùng lớn trên đường đi của nó. Tập Cận Bình cũng thông báo về sáng kiến Con đường tơ lụa trên biển thế kỷ 21 trong chuyến thăm Indonesia vào tháng 10/2013. Sáng kiến này đưa ra viễn cảnh Trung Quốc tham gia phát triển các cảng biển lớn trên vành đai Á-Âu giữa Trung Quốc và Địa Trung Hải để thúc đẩy kết nối hàng hải. Trung Quốc gọi cặp sáng kiến này là "một vành đai, một con đường". Kết hợp lại, hai Con đường tơ lụa tạo thành một tầm nhìn lớn cho sự hội nhập Á-Âu dưới sự lãnh đạo của Trung Quốc.
Hai Con đường tơ lụa
Tầm nhìn này được lấy cảm hứng từ sự trỗi dậy của Trung Quốc lên vị thế cường quốc và quá trình chuyển đổi trở lại cấu trúc lưỡng cực trong hệ thống quốc tế. Các nước láng giềng ngày càng trở nên phụ thuộc nhiều hơn vào Bắc Kinh về đầu tư, tài chính và thương mại, trong khi phần còn lại của thế giới trông đợi Bắc Kinh thúc đẩy tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Dựa trên các bài phát biểu trong những cuộc họp lãnh đạo trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc và tại các hội nghị quốc tế, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đang thực hiện một tầm nhìn địa chiến lược đầy tham vọng về một trật tự với Trung Quốc làm trung tâm ở châu Á và sự hội nhập Á-Âu lâu dài để đáp ứng nhu cầu tăng trưởng và phát triển của Trung Quốc. Hai Con đường tơ lụa cần được xem là nỗ lực nghiêm túc để hiện thực hóa "sự đại phục hưng dân tộc Trung Hoa" trong thế kỷ 21 sánh ngang với vinh quang thời Hán, Đường trong quá khứ.
Cần lưu ý rằng nội dung chiến lược này đang trong quá trình xác lập chứ không phải là một kế hoạch tổng thể được định hình trước. Theo đó, như nhiều nhà lãnh đạo Trung Quốc từng làm, Tập Cận Bình đưa ra một tầm nhìn hoặc chương trình nghị sự lớn cho Trung Quốc. Đảng Cộng sản Trung Quốc và chính phủ phải hiện thực hóa chương trình nghị sự này tốt nhất có thể. Vì thế, trong thời gian nắm quyền còn lại của Tập Cận Bình, dự kiến kéo dài đến năm 2022, người ta sẽ nghe nói về hai Con đường tơ lụa này tại mỗi cuộc họp mà Tập Cận Bình hoặc Lý Khắc Cường tham dự ở châu Âu, châu Phi, Trung Đông và châu Á.
Hội nhập kinh tế kiểu Trung Quốc
Cách tiếp cận của phương Tây với hội nhập khu vực (chẳng hạn như Hiệp định thương mại tự do Bắc Mỹ - NAFTA và Liên minh châu Âu - EU) là tự do hóa kinh tế. Họ sử dụng các hiệp định đa phương để dỡ bỏ rào cản pháp lý và thể chế đối với thương mại và đầu tư, tạo ra các quy định, tiêu chuẩn và cơ chế giải quyết tranh chấp mang tính ràng buộc pháp lý, nhằm thiết lập một không gian mở cho lĩnh vực tư nhân. Trái lại, cách tiếp cận của Trung Quốc với hội nhập khu vực tập trung vào tạo điều kiện thuận lợi về kinh tế. Điều này có nghĩa thúc đẩy thương mại và đầu tư bằng cách cải thiện năng lực kết nối giữa các thị trường, thông qua chẳng hạn như xây dựng nhiều mối liên kết vận tải hiệu quả hơn, cấp nhiều vốn hơn cho thương mại và đầu tư, và mở rộng cơ hội giao lưu nhân dân. Mục tiêu của Trung Quốc là tạo ra những hành lang kinh tế xuyên lục địa tỏa khắp các vùng đất rộng lớn Á-Âu (Vành đai kinh tế Con đường tơ lụa) và dọc vành đai biển Á-Âu (Con đường tơ lụa trên biển thế kỷ 21). Kết quả tạo ra sẽ thúc đẩy các dòng kinh tế ra vào từ Trung Quốc.
Cơ sở hạ tầng cấu thành hai Con đường tơ lụa này gồm cả cứng và mềm. Cơ sở hạ tầng cứng là thép, bê tông, máy móc để xây đường sắt, đường cao tốc, cảng biển, đường ống dẫn nhiên liệu, khu công nghiệp, cơ sở hải quan cửa khẩu và các đặc khu thương mại. Cơ sở hạ tầng mềm là những thể chế tài chính cho phát triển, các thỏa thuận thương mại và đầu tư quốc tế, diễn đàn hợp tác đa phương, công trình nghiên cứu hàn lâm, giao lưu văn hóa, du lịch… cấu thành nền tảng xã hội cho các dòng thương mại và đầu tư. Việc thúc đẩy chương trình nghị sự này không đòi hỏi Trung Quốc phải đối mặt với những cuộc đàm phán đa phương hay tạo ra những tổ chức quan liêu siêu quốc gia. Nó chỉ thuần túy yêu cầu Trung Quốc đưa ra sự lãnh đạo trong hình thức đề xuất thảo luận, thúc đẩy hợp tác, giảm chi phí giao dịch và thông tin cho đối tác hợp tác, và cung cấp cho họ những khuyến khích vật chất như cơ sở hạ tầng, tín dụng, đầu tư và cơ hội thương mại mới. Điều này sẽ thúc đẩy các nước khác tình nguyện hợp tác với dự án hội nhập Á-Âu của Trung Quốc.
Lợi ích cho Trung Quốc
Trung Quốc có một số lý do để đầu tư vào hai Con đường tơ lụa. Trung Quốc đang trở thành nước nhập khẩu ròng năng lượng, hàng hóa công nghiệp và thực phẩm, vì thế cần phải đảm bảo việc tiếp cận các nguồn cung mới. Hiện Trung Quốc có thể xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ có giá trị gia tăng cao hơn, như thiết bị điện tử, hàng tiêu dùng, thiết bị cơ khí nặng và dịch vụ xây dựng, song vẫn thiếu khả năng tiếp cận với các thị trường xuất khẩu. Những nghi ngại ngày càng lớn về đồng USD đang thúc đẩy Trung Quốc đa dạng hóa đầu tư quỹ dự trữ ngoại hối khoảng 3.900 tỷ USD của mình, và lên kế hoạch quốc tế hóa đồng nhân dân tệ. Vì thế, đầu tư quỹ dự trữ ngoại hối vào các dự án kinh tế ngoài nước và tài sản sản xuất đáng để cân nhắc, cũng như hợp tác kinh tế để thúc đẩy thương mại, thanh toán và cấp ngân sách dự án bằng đồng nhân dân tệ ở khu vực Á-Âu. Trung Quốc đã nỗ lực thúc đẩy phát triển ở các tỉnh biên giới trên bộ nghèo khó của mình. Là những cửa ngõ mới, hướng tới thương mại Á-Âu, các tỉnh này hiện có cơ hội phát triển thịnh vượng và có chất lượng cuộc sống tốt hơn.
Các tỉnh biên giới chủ chốt là: Cát Lâm, hướng ra tiểu vùng biển Nhật Bản của Đông Bắc Á; Quảng Tây (cùng với Hải Nam và Quảng Đông) hướng ra vùng biển Đông Nam Á; Vân Nam hướng ra tiểu vùng sông Mekong và vành đai vịnh Bengal của Ấn Độ Dương; và Tân Cương hướng ra Trung Á với các liên kết đến khu vực biển Caspi, khu vực biển Arập, khu vực biển Đen, khu vực Địa Trung Hải, Đông và Bắc Âu. Mỗi tỉnh cửa ngõ của Trung Quốc này đã bắt đầu đăng cai một hội chợ triển lãm quốc tế thường niên và một loạt sự kiện định kỳ khác để phát triển thương mại và đầu tư với đối tác nước ngoài.
Nội dung các Con đường tơ lụa ở Đông Nam Á
Tại hội nghị cấp cao Trung Quốc-ASEAN năm 2013, Thủ tướng Lý Khắc Cường đã giới thiệu Sáng kiến 2+7 của Trung Quốc. Theo đó, hai nguyên tắc can dự cơ bản của Trung Quốc với ASEAN là cùng nhau hợp tác an ninh và kinh tế. Dựa trên các nguyên tắc này, Trung Quốc đề xuất 7 ý tưởng: một thỏa thuận láng giềng và hợp tác hữu hảo Trung Quốc-ASEAN mới; một hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc-ASEAN thường niên; một mục tiêu đạt 1.000 tỷ USD kim ngạch thương mại song phương vào năm 2020; Ngân hàng đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á; dựa nhiều hơn vào đồng nhân dân tệ trong dự trữ của ngân hàng trung ương, thanh toán thương mại và tài chính ngân hàng; hợp tác hàng hải trên Biển Đông; và giao lưu văn hóa. Khuôn khổ này củng cố ảnh hưởng của Trung Quốc với Đông Nam Á.
Trong chuyến công du tới Malaysia và Indonesia vào tháng 10/2013, Tập Cận Bình đã thông báo sáng kiến Con đường tơ lụa trên biển thế kỷ 21. Dù mục tiêu gần nhất là vùng biển Đông Nam Á, nội dung mở rộng quyền tiếp cận cảng biển để hỗ trợ thương mại trên biển cũng nhắm tới Ấn Độ Dương, Vịnh Persian, Đông Phi, và thông qua Biển Đỏ để vào Địa Trung Hải. Quảng Tây là một trung tâm của Con đường tơ lụa trên biển
Về mặt địa kinh tế, Quảng Tây có đường biên giới trên bộ dài 637km với Việt Nam và có ba cảng biển nước sâu ở Biển Đông có thể trở thành một trạm chính cho Con đường tơ lụa trên biển. Cùng với các tỉnh Hải Nam và Quảng Đông, Quảng Tây hỗ trợ cho Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Vịnh Bắc Bộ và là nơi đăng cai Hội chợ Trung Quốc-ASEAN thường niên ở Nam Ninh. Đối tác hợp tác chủ yếu của Quảng Tây là Việt Nam, Malaysia, Singapore, Philippines, Indonesia và Brunei. Đề xuất về tuyến đường sắt cao tốc từ Quảng Tây chạy dọc bờ biển Việt Nam đến Singapore đầy hấp dẫn, song trọng tâm của Con đường tơ lụa trên biển là phát triển các cảng biển ngoài nước và hoạt động của các công ty Trung Quốc để buôn bán trên biển với Đông Nam Á.
Vân Nam là một trung tâm của Con đường tơ lụa Vân Nam, hoàn toàn nằm trong đất liền, luôn là một tỉnh biên giới xa xôi và lạc hậu, song Vành đai kinh tế Con đường tơ lụa giờ đây biến nó trở thành "đầu cầu chiến lược" của Trung Quốc vào khu vực Đông Dương. Tỉnh này giáp Việt Nam, Lào và Myanmar, và là thành viên Chương trình Hợp tác Kinh tế Tiểu vùng Mekong Mở rộng (GMS). Chương trình GMS giúp Vân Nam hợp tác với Myanmar, Thái Lan, Việt Nam, Lào và Campuchia để xử lý một loạt vấn đề liên quan đến lưu vực sông Mekong. Côn Minh - thủ phủ tỉnh Vân Nam - là trung tâm của hành lang vận tải đường bộ, với một đường cao tốc hoạt động trong mọi thời tiết kết nối với Bangkok, và một đường cao tốc khác dẫn đến Hà Nội. Ngoài ra, các tuyến đường sắt dự kiến sẽ kết nối Côn Minh với Vientiane, Bangkok, Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Kuala Lumpur và Singapore.
Vân Nam cũng là đầu cầu để Trung Quốc kết nối với vịnh Bengal và Ấn Độ Dương. Myanmar là đối tác không thể thiếu trong kế hoạch này. Một tuyến đường sắt cao tốc giữa Vân Nam và Yangon đang được lập kế hoạch. Thêm nhiều hành lang trên bộ sẽ kết nối Côn Minh với Kyaukpyu bên bờ biển Myanmar. Kyaukpyu là cảng nước sâu được phát triển bởi các công ty Trung Quốc. Các đường ống dẫn dầu và khí đốt từ Kyaukpyu đến Côn Minh dài khoảng 1.000 km và có thể chuyển hơn 22 triệu tấn dầu và hơn 420 tỷ feet khối khí đốt tự nhiên mỗi năm. Các đường ống này chuyển nhiên liệu đến Trung Quốc từ Trung Đông và châu Phi, bỏ qua các tuyến vận tải dài qua eo biển Malacca và Biển Đông. Ngoài ra, một tuyến đường sắt dài 868 km, cùng một đường cao tốc, sẽ được xây dựng để kết nối Côn Minh và Kyaukpyu.
Vân Nam cũng trông đợi vươn ra ngoài Myanmar để kết nối với Bangladesh và Ấn Độ. Kế hoạch triển khai Hành lang Kinh tế Bangladesh-Trung Quốc-Ấn Độ-Myanmar (BCIM) đã được khởi động từ tháng 12/2013. Thành tố cốt lõi là một đường cao tốc dài 2.800 km nối Côn Minh với Kolkata ở Ấn Độ. Các khu vực hải quan, thương mại và đặc khu công nghiệp dọc tuyến đường này được dành để phát triển chuỗi cung ứng công nghiệp và xây dựng dọc Trung Quốc, Myanmar, Bangladesh và Ấn Độ. Khu vực thương mại tự do ASEAN, Khu vực thương mại tự do ASEAN-Trung Quốc, và các thỏa thuận khu vực thương mại tự do ASEAN-Ấn Độ, cùng với các sáng kiến vịnh Bengal của riêng Ấn Độ, đã tạo ra một môi trường thuế thấp với các hành lang BCIM. Nó đang mở đường, và sẽ tận dụng lợi ích của đầu tư Trung Quốc để kết nối tốt hơn.
Ngân sách cho chương trình địa chiến lược
Hệ thống ngân hàng và các dòng tài chính quốc tế của Trung Quốc tiếp tục do nhà nước kiểm soát và tỷ lệ tiết kiệm quốc gia chiếm khoảng 40% GDP. Trung Quốc có thặng dư tài khoản vãng lai vào khoảng 2% GDP. Dự trữ ngoại hối Trung Quốc đã tăng đến mức 3.900 tỷ USD, và nước này có mong muốn đầu tư ngoài trái phiếu kho bạc Mỹ. Hội đồng Cải cách và Phát triển Trung Quốc đang cân nhắc đầu tư tối đa 800 tỷ USD trong 10 năm tới cho hai Con đường tơ lụa. Điều này dường như khả thi. Năm 2014, tại các cuộc họp với giới lãnh đạo các nước nằm trên Con đường tơ lụa, Thủ tướng Lý Khắc Cường cam kết chi ít nhất 94 tỷ USD trong ngân sách chính phủ mới cho các dự án và chương trình cụ thể. Ngoài ra, tháng 10/2014, 21 quốc gia châu Á đã ký một biên bản ghi nhớ (MOU) thành lập Ngân hàng đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á với số vốn 100 tỷ USD. Và tại hội nghị thượng đỉnh APEC tháng 11/2014, Chủ tịch Tập Cận Bình đã thông báo về một Quỹ Con đường tơ lụa trị giá 40 tỷ USD.
Cơn triều dâng vốn đầu tư ngoài nước do nhà nước định hướng này đã bắt đầu từ cuối những năm 1990 khi Trung Quốc xác định rõ chính sách "hướng ngoại". Ý tưởng là nhằm chuyển các khoản tiết kiệm trong nước ra ngoài nước để đảm bảo an ninh năng lượng và nguyên liệu thô. Như đã nói ở trên, lý do để đầu tư thặng dư vốn Trung Quốc ra ngoài đang mở rộng trong những năm gần đây. Kết quả là một kỷ nguyên "hợp tác Nam-Nam" mới của Trung Quốc, có nghĩa Trung Quốc sẽ viện trợ kinh tế để đáp ứng nhu cầu phát triển của chính mình trong khi vẫn đáp ứng nhu cầu phát triển của các nước nhận đầu tư. Công thức hợp tác kinh tế "đôi bên cùng có lợi" phù hợp với hai Con đường tơ lụa bởi dọc các tuyến đường này chủ yếu là các nước đang phát triển thiếu cơ sở hạ tầng tốt. Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) ước tính khu vực châu Á đang phát triển sẽ cần 8 nghìn tỷ USD để phát triển cơ sở hạ tầng giai đoạn 2010-2020 chỉ để theo kịp nhu cầu dự kiến. Cơ sở hạ tầng kinh tế không phải là ưu tiên lớn đối với các nhà tài trợ phương Tây, và vì thế Trung Quốc đã có một vai trò đặc biệt trong việc định hình sự hội nhập kinh tế Á-Âu.
Cộng đồng cùng chung vận mệnh
Sự khác biệt trong quy mô kinh tế giữa Trung Quốc và các nước láng giềng đang tạo ra sự tương thuộc bất đối xứng có lợi cho Trung Quốc. Và ưu thế quân sự vượt trội cũng cho Trung Quốc thêm ảnh hưởng trước các nước láng giềng. Giờ đây khi cảm thấy đã đạt được vị thế cường quốc, Bắc Kinh đang đưa ra một tầm nhìn về trật tự khu vực phù hợp với một bộ giá trị và lợi ích của riêng mình. Các tiểu vùng châu Á quanh Trung Quốc đặc biệt cảm nhận rõ lực hút này. Trung Quốc muốn thống trị các vùng đất bên ngoài liền kề không chỉ để cảm thấy an toàn hơn, mà còn để thực hiện Giấc mộng Trung Hoa tái lập một trật tự châu Á với Trung Quốc là trung tâm. Tập Cận Bình đã chọn dùng cụm từ “Cộng đồng cùng chung vận mệnh” trong chuyến công du các nước ASEAN vào tháng 10/2013 để bày tỏ tầm nhìn về một cộng đồng khu vực với Trung Quốc làm trung tâm. Tại Hội nghị Công tác Đối ngoại Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc ngày 23-24/10/2013, Tập Cận Bình giải thích rằng các nước láng giềng cần phải gắn kết tương lai kinh tế của họ với sự trỗi dậy của Trung Quốc. Tập Cận Bình sau đó đưa ra khuôn khổ sau:
• Tận dụng lợi thế của Trung Quốc trong kinh tế, thương mại, công nghệ và tài chính để xây dựng sự hợp tác "đôi bên cùng có lợi" với các nước láng giềng;
• Xây dựng hai Con đường tơ lụa;
• Thương mại và đầu tư để tạo ra một loại hình hội nhập kinh tế khu vực mới;
• Một Ngân hàng đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á, quốc tế hóa việc sử dụng đồng nhân dân tệ và sự ổn định tài chính khu vực;
• Sử dụng khu vực biên giới của Trung Quốc như là cửa ngõ với các nước láng giềng;
• Một ý niệm mới về an ninh, dựa trên lòng tin lẫn nhau, có đi có lại, bình đẳng, và phối hợp thông qua các cơ chế hợp tác tăng cường;
• Ngoại giao công khai và giao lưu nhân dân gồm du lịch, công nghệ, giáo dục và hợp tác cấp tỉnh.
Cách tiếp cận hội nhập khu vực này khác với chủ nghĩa khu vực theo kiểu ASEAN ở những khía cạnh quan trọng. Trung Quốc hứa hẹn phát triển thịnh vượng gắn với tăng trưởng và sự phát triển liên tục của riêng mình. Tuy nhiên, cấu trúc kết nối trung tâm-ngoại vi, cơ chế ra quyết định ở tầm khu vực, và tư cách thành viên của nó khác biệt với kiểu cấu trúc đa phương mà ASEAN đang áp dụng. Dựa trên các nguyên tắc quan trọng được Trung Quốc đề ra, có thể suy ra những điểm sau.
Trước tiên là thực tế có đi có lại trong ngoại giao song phương của Trung Quốc. Theo quan điểm của Trung Quốc, nếu nước khác tôn trọng Trung Quốc, Bắc Kinh sẽ tôn trọng lại. Nhưng nếu họ không tôn trọng Trung Quốc, Trung Quốc sẽ tìm cách trừng phạt. Thứ hai, kết quả đương nhiên của “nguyên tắc mấu chốt” trong sự phát triển hòa bình của Trung Quốc đồng nghĩa với việc Trung Quốc sẽ đấu tranh hết sức trước khi hi sinh “những lợi ích cốt lõi” của mình, bao gồm Đảng Cộng sản Trung Quốc và sự lãnh đạo của chính phủ Trung Quốc; chủ quyền và sự toàn vẹn lãnh thổ của nhà nước Trung Quốc; sự ổn định và phát triển kéo dài của kinh tế Trung Quốc. Nói cách khác, Trung Quốc có quyền sử dụng vũ lực nếu ai đó phủ nhận tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc hoặc các lợi ích cốt lõi khác.
Cuối cùng, với cái cớ chủ quyền, Trung Quốc sẽ không dựa vào các tòa án quốc tế để giải quyết tranh chấp chủ quyền. Thay vào đó, Bắc Kinh sẽ tự đưa ra quyết định về công lý với các tuyên bố chủ quyền chồng lấn, và làm thế nào để giải quyết chúng. Giải thích về khái niệm pháp luật quốc tế của Trung Quốc, Ngoại trưởng Vương Nghị nói: "Những nguyên tắc như vậy là nhằm tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, giải quyết hòa bình các tranh chấp quốc tế và không can thiệp vào công việc nội bộ của nước khác, như đã được nêu trong Hiến chương Liên hợp quốc, là những nền tảng mà luật pháp quốc tế hiện đại và quan hệ quốc tế được xây dựng". Định nghĩa này đã lảng tránh những tiêu chí quan trọng như trách nhiệm pháp lý của nhà nước, tôn trọng nhân quyền, và cách thức phân xử độc lập các tranh chấp. Về các thể chế tư pháp quốc tế, Vương Nghị cảnh báo: "Họ nên tránh đi quá quyền hạn của mình... Họ nên bớt xâm phạm quyền và lợi ích của nước khác với cái cớ ‘quy định của pháp luật’ bất chấp sự khách quan và công bằng". Điều này đặt ra câu hỏi, ai sẽ áp dụng luật pháp quốc tế với sự khách quan và công bằng khi lợi ích của Trung Quốc xung đột với những nước láng giềng?
Hàm ý có đi có lại trong ngoại giao song phương Trung Quốc, nguyên tắc mấu chốt, và sự kiên định của Trung Quốc trong cách diễn giải quyền chủ quyền vượt ra ngoài quyền tài phán quốc tế có nghĩa các nước nhỏ hơn sẽ phải đối mặt với sức mạnh và quyền hạn của Trung Quốc mà không có sự bảo vệ đầy đủ của các quy định và thể chế luật pháp quốc tế khi xảy ra tranh chấp với Trung Quốc. Họ sẽ phải tự thích ứng với các giá trị và lợi ích của Trung Quốc để tránh mất đi quyền và đặc quyền trong cộng đồng cùng chung vận mệnh đó.
Khái niệm an ninh châu Á mới
Ngày 21/5/2014, Tập Cận Bình đã đề xuất Khái niệm An ninh châu Á mới với 26 quốc gia thành viên Hội nghị tương tác và các biện pháp xây dựng lòng tin ở châu Á (CICA). Trong một thách thức rõ ràng với vai trò chiến lược toàn cầu của Mỹ, Tập Cận Bình yêu cầu các thành viên CICA bác bỏ liên minh quân sự thời Chiến tranh Lạnh là cơ sở an ninh khu vực, và khẳng định rằng "người châu Á phải xử lý các sự vụ của châu Á, giải quyết các vấn đề của châu Á, và duy trì an ninh khu vực châu Á". Thay vì ổn định khu vực dựa trên những đảm bảo liên minh an ninh với Mỹ, Tập Cận Bình đề nghị sự phát triển nên là nền tảng mới của an ninh châu Á, cho rằng "với hầu hết các nước châu Á, phát triển đồng nghĩa với an ninh lớn nhất và là chìa khóa tổng thể cho các vấn đề an ninh khu vực".
Phạm vi an ninh sẽ bao gồm cả an ninh truyền thống và phi truyền thống, cũng như phát triển kinh tế, nhưng sẽ không có liên minh quân sự. Phạm vi địa lý của khu vực an ninh đề xuất thực sự bao gồm khu vực Á-Âu bởi trong số các thành viên CICA có Nga, Kazakhstan, Ấn Độ, Iran, Iraq và Thổ Nhĩ Kỳ. Trung Quốc không đề nghị lập liên minh quân sự hay đưa ra đảm bảo an ninh. Thay vào đó, Bắc Kinh đề nghị phát triển CICA thành một diễn đàn đa phương để thảo luận về quan hệ kinh tế và an ninh. Động lực là sự tương thuộc kinh tế sẽ mang lại hòa bình, và có một gợi ý rằng các nước láng giềng của Trung Quốc sẽ trở nên tốt hơn trong dài hạn nếu gạt sang một bên mọi cảm xúc bị đe dọa và bất an tạo ra bởi sự trỗi dậy của Trung Quốc để hưởng lợi từ sự gắn kết kinh tế chặt chẽ với Trung Quốc.
Do những điểm yếu ai cũng biết của các diễn đàn hợp tác đa phương không chính thức, CICA sẽ không cho bất kì ai sự đảm bảo an ninh cứng nào, cũng như không phải là nơi đầu tiên tìm đến cho những ai rất cần giúp đỡ. Song với Trung Quốc, mục đích là để nâng bản thân lên vị trí lãnh đạo thực tế bằng cách loại bỏ Mỹ và vai trò an ninh truyền thống của Washington khỏi khu vực Á-Âu. Trung Quốc tìm kiếm địa vị lãnh đạo an ninh tại một cộng đồng an ninh Á-Âu không chính thức - không có sự ràng buộc của các hiệp định chính thức, nghĩa vụ phải tuân thủ đầy đủ luật pháp quốc tế, hoặc các liên minh quân sự với Mỹ.
Kết luận
Tầm nhìn địa chiến lược Á-Âu của Bắc Kinh có rất nhiều ý nghĩa với Trung Quốc nếu giả định rằng tốc độ tăng trưởng kinh tế và phát triển nhanh của Trung Quốc sẽ được duy trì. Trung Quốc sẽ có tầm ảnh hưởng ngày càng tăng về kinh tế, quân sự và chính trị với các nước láng giềng, mà có thể được sử dụng để làm chủ một không gian ảnh hưởng ở châu Á và kiểm soát các nguồn lực Á-Âu và châu Phi gần kề. Khái niệm cộng đồng khu vực của Trung Quốc là đơn giản và dễ dàng quản lý với Trung Quốc. Nó dựa trên sự ổn định của Bắc Kinh để cấp vốn xây dựng các hành lang kinh tế xuyên Á-Âu nhằm tạo thuận lợi cho thương mại và đầu tư của Trung Quốc, và để khuyến khích hợp tác kinh tế với Trung Quốc. Nó dựa trên vai trò trung tâm của Trung Quốc về địa lý, năng lực xuất khẩu với số vốn khổng lồ, năng lực kỹ thuật trong các dự án cơ sở hạ tầng cứng quy mô lớn, và năng lực ngoại giao. Thoáng nhìn những gì Trung Quốc đã thực hiện đến nay, có thể thấy rằng cách làm này đang mở rộng khả năng tiếp cận về kinh tế và chiến lược của Trung Quốc dọc và xung quanh khu vực Á-Âu. Tác động của nó có thể kéo dài và sẽ ảnh hưởng đến những nỗ lực hiện tại khác trong việc thiết lập một trật tự quốc tế mới.
Mỹ Anh (gt)
Bắc Kinh hướng Tây để hội nhập Á-Âu[12/05/2015 14:48]
Trung Quốc - “phiên bản đặc biệt của chủ nghĩa xã hội”[11/05/2015 13:03]
Giới học giả và hoạch định chính sách Trung Quốc lo ngại về những rủi ro của Con đường tơ lụa trên biển[06/05/2015 00:00]
Những nhân tố gây cản trở sáng kiến "Một vanh đai, Một con đường" của Trung Quốc[06/05/2015 00:00]
Trung Quốc cần triển khai ngoại giao nước lớn tại Châu Á[22/04/2015 09:59]
Ngoại giao Thay thế của Trung Quốc[31/03/2015 18:05]
Kinh tế Trung Quốc năm 2015 sẽ đi về đâu?[23/03/2015 09:44]
Đường lối Đối ngoại của Trung Quốc năm 2015[10/03/2015 10:12]
Con đường tơ lụa mới của Trung Quốc[06/03/2015 16:39]
No comments:
Post a Comment