Bài học tranh chấp Ấn Độ - Bangladesh

THANH NIÊN
Bài học tranh chấp Ấn Độ - Bangladesh   11/07/2014 09:00

Ngư dân Bangladesh đánh cá tại vịnh Bengal - Ảnh: Reuters

Bài học tranh chấp Ấn Độ - Bangladesh: Chiến thắng của thiện chí

12/07/2014 04:00

Sử dụng công cụ pháp lý để giải quyết tranh chấp là con đường mang lại lợi ích thiết thực cho tất cả các quốc gia tranh chấp.

Ngư dân đánh cá bên bờ biển vịnh Bengal - Ảnh: AFP

 Sau nhiều năm tranh chấp, tháng 10.2009, Bangladesh quyết định đưa bất đồng về biên giới biển với Ấn Độ và Myanmar ra tòa án quốc tế bởi 3 nước không thể giải quyết thông qua đàm phán song phương, theo các quy định của Công ước LHQ về luật Biển 1982 (UNCLOS). Có mặt trong đoàn luật sư đại diện cho Bangladesh là ông Paul Reichler - người cũng được Philippines chọn cho vụ kiện Trung Quốc về “đường lưỡi bò” phi lý ở biển Đông.

Giải pháp công bằng

Để phân chia lãnh hải và vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) chồng lấn, Ấn Độ và Myanmar khăng khăng đòi áp dụng nguyên tắc đường cách đều (equidistance principle). Tuy nhiên, Bangladesh lập luận rằng cách phân chia như vậy sẽ gây bất lợi và bịt kín đường ra biển của nước này do vị trí nằm kẹt giữa Ấn Độ và Myanmar tại vịnh Bengal. Dhaka đề xuất phân định theo nguyên tắc công bằng (equity principle), viện đến các hoàn cảnh đặc biệt như ảnh hưởng của biến đổi khí hậu và vị trí bất lợi của họ.

Ấn Độ và Bangladesh còn bất đồng về cách xác định đường cơ sở, vốn được sử dụng để xác định lãnh hải 12 hải lý và EEZ 200 hải lý cùng với thềm lục địa kéo dài. New Delhi yêu cầu xác định theo đường cơ sở thông thường còn Bangladesh muốn áp dụng đường cơ sở thẳng, viện đến sự thiếu ổn định của đường bờ biển ở khu vực. Vào tháng 5.2012, Tòa án quốc tế về luật Biển (ITLOS - Myanmar kiến nghị chuyển vụ việc giữa hai nước ra tòa này) đã ra phán quyết mà Bangladesh tuyên bố là chiến thắng, theo đó việc phân chia EEZ được thực hiện theo giải pháp công bằng, trao cho Dhaka một phần đáng kể khu vực tranh chấp ở phía đông vịnh Bengal, kể cả thềm lục địa ở trong và ngoài 200 hải lý. Mặc dù chính phủ Myanmar không ca ngợi phán quyết như Ấn Độ trong vụ kiện mới đây, họ vẫn tuyên bố tôn trọng quyết định của tòa án.

Vào tháng 12.2013, Tòa án trọng tài thường trực (PCA) cũng kết thúc các phiên tranh tụng giữa Ấn Độ sau gần 5 năm xét xử. Đến ngày 7.7, PCA ra phán quyết trao cho Bangladesh gần 80% vùng biển tranh chấp rộng hơn 25.000 km2 ở phía tây vịnh Bengal. Tuy nhiên, đảo New Moore/South Talpatti, hay đúng hơn là vùng biển mà hòn đảo từng hiện hữu, một trong 3 vấn đề tranh chấp, được phán quyết thuộc về Ấn Độ. Như vậy, từ nay, Bangladesh có thể mở thầu các lô dầu khí trong khu vực thuộc về họ, thu hút các nhà đầu tư vốn e ngại vì tranh chấp trước đây.

Đôi bên cùng có lợi

Theo quy định, các bên không thể kháng cáo nhưng nếu muốn diễn dịch theo ý mình bất kỳ phần nào của phán quyết, họ có thể kiến nghị trong vòng 30 ngày sau khi nhận phán quyết và việc diễn dịch sẽ được công bố trong vòng 45 ngày. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là hai nước đều chấp nhận phán quyết. “Đó là một chiến thắng của tình hữu nghị và giải pháp đôi bên cùng có lợi cho người dân Bangladesh và Ấn Độ”, hãng Reuters dẫn lời Ngoại trưởng Bangladesh Abul Hassan Mahmood Ali trong cuộc họp báo ngày 8.7. “Chúng tôi ca ngợi Ấn Độ vì sự sẵn lòng giải quyết vấn đề thông qua các công cụ luật pháp cùng sự chấp nhận tuân thủ phán quyết của họ”, ông nói thêm. Bộ Ngoại giao Ấn Độ cũng ra thông báo: “Việc phân định biên giới biển sẽ tăng cường thêm sự hiểu biết và thiện chí giữa Ấn Độ và Bangladesh bằng cách khép lại vấn đề tồn tại lâu đời. Nó mở đường cho phát triển kinh tế ở khu vực này của vịnh Bengal, vốn mang lại lợi ích cho cả hai nước”.

Theo nhà báo Zachary Keck của tờ The Diplomat, phán quyết vừa qua đặc biệt quan trọng bởi Ấn Độ là một nước hùng mạnh hơn nhiều so với Bangladesh song vẫn chấp nhận giải quyết tranh chấp biển thông qua luật pháp quốc tế. Điều này một phần vì New Delhi muốn cải thiện quan hệ với Dhaka, song cũng vì họ không thể tận dụng giá trị kinh tế của vùng biển nếu tranh chấp cứ tiếp tục kéo dài. Bằng cách đồng ý ra tòa, cả Bangladeh và Ấn Độ có thể mở ra một chân trời hợp tác mới và hưởng lợi ích kinh tế từ các tài nguyên ở vịnh Bengal.

Mặc dù thừa nhận những khác biệt giữa tình thế ở hai khu vực, ông Keck cho rằng các quốc gia Đông Á nên noi gương Nam Á trong việc sử dụng con đường tòa án để giải quyết tranh chấp ở biển Đông. “Như vụ việc ở vịnh Bengal, tranh chấp hiện hữu ở Đông Á cản trở khả năng khai thác các tài nguyên giá trị tiềm năng ở biển Hoa Đông và biển Đông. Hơn thế nữa, chúng tạo ra các vụ đối đầu nguy hiểm có thể dẫn đến xung đột vũ trang”, ông viết. Tương tự Ấn Độ ở Nam Á, điều mấu chốt, theo ông Keck, là thuyết phục Trung Quốc tham gia tiến trình và việc các quốc gia ASEAN giải quyết tranh chấp giữa họ có thể giúp khuyến khích Bắc Kinh. Ông Keck lập luận rằng việc tham gia tiến trình pháp lý cũng là lợi ích của Trung Quốc bởi điều này sẽ giúp bảo đảm hòa bình, ổn định và phát triển trong khu vực đồng thời trấn an các quốc gia láng giềng. Ngược lại, các hành vi đơn phương gây bất ổn của Bắc Kinh sẽ càng tiếp tục củng cố vị thế của Mỹ cũng như chiến lược của Nhật trong việc đảm nhận vai trò lớn hơn trong khu vực.

Sơn Duân

>> Tăng cường xuất khẩu cao su sang Ấn Độ, Mỹ và EU
>> Bài học tranh chấp Ấn Độ - Bangladesh
>> Trung Quốc, Ấn Độ tăng cường hợp tác quân sự
>> Ấn Độ huấn luyện quân sự cho cư dân sống sát Trung Quốc
>> Ấn Độ nổi đóa vì bị Mỹ do thám
>> Ấn Độ phóng thành công tên lửa mang 5 vệ tinh

Bài học tranh chấp Ấn Độ - Bangladesh

11/07/2014 09:00

Phán quyết phân định biên giới biển giữa Ấn Độ và Bang của tòa án quốc tế giúp chấm dứt tranh chấp kéo dài hơn 40 năm giữa 2 quốc gia láng giềng.

Ngư dân Bangladesh đánh cá tại vịnh Bengal - Ảnh: Reuters

Ngày 7.6, Tòa án trọng tài thường trực (PCA) đã ra phán quyết phân định biên giới biển giữa Ấn Độ và Bangladesh sau gần 5 năm tranh biện. Cả hai quốc gia liên quan đều hoan nghênh và tuyên bố sẽ chấp nhận phán quyết của tòa án, qua đó chấm dứt tranh chấp dai dẳng vốn phủ bóng lên mối quan hệ song phương. Con đường tòa án đã giải quyết êm đẹp vấn đề mà những cuộc đàm phán kéo dài nhiều thập niên không mang lại kết quả.

Tranh chấp lịch sử

Vào năm 1971, một hòn đảo nhỏ bất ngờ nổi lên tại khu vực đồng bằng sông Hằng ở vịnh Bengal sau khi một cơn bão lớn đi qua. Do nằm cách cửa sông Hariabhanga phân chia Ấn Độ - Bangladesh chỉ 3,5 km, vị trí địa lý của hòn đảo khiến cả hai quốc gia đều tuyên bố chủ quyền đối với hòn đảo. Vấn đề chủ quyền hòn đảo mà New Delhi gọi là New Moore còn Dhaka gọi là South Talpatti nhanh chóng xới lại tranh chấp bị lơ là trong nhiều năm (khi Bangladesh còn là Đông Pakistan) về việc phân định lãnh hải và vùng đặc quyền kinh tế (EEZ), vốn đóng vai trò quyết định với việc khai thác tài nguyên biển ở vịnh Bengal.

Mặc dù hòn đảo New Moore/South Talpatti đã biến mất vào năm 2010 như một hậu quả của biến đổi khí hậu, tranh chấp phát sinh giữa Ấn Độ và Bangladesh từ năm 1971 vẫn tồn tại dai dẳng cho đến khi có phán quyết nói trên của tòa án quốc tế. Tranh chấp giữa Ấn Độ và Bangladesh tập trung chủ yếu vào 3 vấn đề: xác định chủ quyền đảo New Moore/South Talpatti, xác định vùng lãnh hải 12 hải lý và xác định EEZ. Với vị trí nằm kẹt giữa Ấn Độ và Myanmar ở vịnh Bengal, Bangladesh còn có tranh chấp biển với cả Myanmar. Do đó, vấn đề xử lý tranh chấp ở vịnh biển lớn nhất thế giới này càng trở nên phức tạp.

Theo Hồ sơ Quan hệ Ấn Độ - Bangladesh 1971 - 2002 của tác giả Avtar Singh Bhasin, phiên họp đầu tiên về tranh chấp biên giới biển giữa 2 nước được tổ chức lần đầu tiên ở Dhaka năm 1974. Sau đợt đàm phán bất thành ở cấp quốc vụ khanh, vụ việc được chuyển lên cấp ngoại trưởng năm 1975. Các cuộc đàm phán chính thức được tổ chức năm 1974, 1975, 1978, 1980 và 1982 không đạt được tiến triển trong khi nguy cơ tranh chấp leo thang thành xung đột bắt đầu ló dạng. Năm 1978, Ấn Độ đã cho dựng các cột bê tông trên đảo New Moore/South Talpatti và 2 năm sau cho cắm cờ tại đây. Nỗ lực chiếm đóng hòn đảo làm quan hệ song phương xấu đi và thổi bùng dư luận bài Ấn ở Bangladesh. Một loạt các cuộc biểu tình chống Ấn Độ được tổ chức khi Ngoại trưởng Ấn Narashima Rao thăm Dhaka vào tháng 8.1980. Tình hình xấu đi vào tháng 5.1981 khi các tàu hải quân Ấn Độ tiến vào sát hòn đảo để chuẩn bị đổ bộ. Ấn Độ tuyên bố động thái của họ là nhằm phản ứng các hoạt động khiêu khích của hải quân Bangladesh ở xung quanh hòn đảo. Dhaka đã cực lực phản đối và yêu cầu New Delhi rút lực lượng quân sự khỏi khu vực. Ấn Độ sau đó đã đồng ý rút tàu và lính khỏi đảo tranh chấp cho tới khi vấn đề được dàn xếp hòa bình.

Năm 2008, Ấn Độ và Bangladesh tiếp tục tổ chức cuộc đàm phán biên giới biển song vẫn bế tắc vì cả hai đều kiên quyết duy trì các yêu sách trước đây. Khi đó, các biện pháp sử dụng cơ quan tài phán quốc tế bắt đầu được Bangladesh xem xét một cách nghiêm túc. Và việc này cũng đánh dấu màn trở lại của một nhân vật miệt mài vận động cho việc đưa vấn đề ra tòa án quốc tế.

Chiến binh đơn độc

Theo tờ The Daily Star (Bangladesh), mặc dù luôn lớn giọng trong tranh chấp, trong thời gian dài, Bangladesh không thực hiện động thái đáng kể nào để giải quyết vấn đề. Gần như không ai nghĩ đến việc chuẩn bị cho một vụ kiện ở tòa án quốc tế. Một sĩ quan hải quân trẻ tuổi tên Khurshed Alam được tờ The Daily Star ví như chiến binh đơn độc trong cuộc vận động khởi kiện Ấn Độ khi liên tục viết lách và diễn thuyết về tính khẩn bách của việc giải quyết tranh chấp, nhưng chẳng có ai đếm xỉa.

Công lớn để có được phán quyết mà Bangladesh tuyên bố là chiến thắng thuộc về chính phủ của đảng Liên minh nhân dân Bangladesh sau khi lên nắm quyền năm 2008. Dưới sự chủ trì của Thủ tướng Sheikh Hasina và Ngoại trưởng lúc bấy giờ là bà Dipu Moni, đảng này bắt đầu khởi động tiến trình chuẩn bị khởi kiện ở tòa án quốc tế. Khurshed Alam, khi đó là một phó đề đốc về hưu, được vời trở lại, thăng cấp chuẩn đô đốc và giao cho vị trí lãnh đạo một ủy ban phụ trách vấn đề biên giới biển mới được thành lập tại Bộ Ngoại giao.

Sau quá trình chuẩn bị và thu thập lượng lớn dữ liệu, vào tháng 10.2009, Bangladesh đồng loạt đưa tranh chấp biển với Ấn Độ và Myanmar ra Tòa án thường trực quốc tế. Và đó chỉ là bước khởi động đầu tiên cho một quá trình kiện tụng kéo dài gần 5 năm trước khi mang về chiến thắng cho một quốc gia nhỏ trong tranh chấp với một nước lớn. (Còn tiếp)

Sơn Duân

 >> Trung Quốc tuyên bố sẵn sàng kết thúc tranh chấp lãnh thổ với Ấn Độ
 >> Trung Quốc ‘ra điều kiện’ với Philippines về tranh chấp lãnh thổ
 >> Đại sứ Mỹ: Trung Quốc, Nhật Bản cần 'hạ nhiệt' về tranh chấp lãnh thổ
 >> Hàn Quốc cảnh báo tranh chấp lãnh thổ ở Đông Bắc Á gia tăng
 >> Dùng tàu sân bay giải quyết tranh chấp lãnh thổ?